Cystersi pod Tatrami – wspólne korzenie i wspólna przyszłość Szaflar i Spiskiej Teplicy / Cisterciáni pod Tatrami – spoločné korene a spoločná budúcnosť Szaflar a Spišskej Teplici :Szaflary.pl

Cystersi pod Tatrami – wspólne korzenie i wspólna przyszłość Szaflar i Spiskiej Teplicy / Cisterciáni pod Tatrami – spoločné korene a spoločná budúcnosť Szaflar a Spišskej Teplici

„CYSTERSI POD TATRAMI – WSPÓLNE KORZENIE I WSPÓLNA PRZYSZŁOŚĆ

SZAFLAR I SPISKIEJ TEPLICY”

Od maja 2021 r. do grudnia 2023 r. Gmina Szaflary we współpracy z Obec Spišská Teplica realizowała transgraniczny projekt pt. „Cystersi pod Tatrami – wspólne korzenie i wspólna przyszłość Szaflar i Spiskiej Teplicy” współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020.

Zgodnie z wnioskiem o dofinansowanie wartość całkowita tego projektu to 4 459 609,74 EUR, w tym dofinansowanie z Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020 wynosi 3 757 183,11 EUR, co stanowi 85% wartości kosztów kwalifikowalnych w projekcie, tj. 4 420 215,55 EUR (w tym dla Gminy Szaflary: wartość kwalifikowalna: 3 209 875,29 EUR i dofinansowanie 2 728 393,93 EUR, co stanowi 85% wartości kosztów kwalifikowalnych w projekcie).

KRÓTKI OPIS PROJEKTU

Dziedzictwo historyczne związane z działalnością cystersów w średniowieczu w Europie, w tym również na ziemiach dzisiejszej Polski i Słowacji wymagało udokumentowania oraz ochrony przed zniszczeniem, gdyż stanowi istotny element wspólnej tożsamości kulturowej obu narodów. Aby ocalić od zapomnienia i przybliżyć wspólne korzenie i genezę powstania obu miejscowości – partnerów projektu Szaflary i Spisska Teplica zaplanowano kompleksowe działania. Inwestycje koncentrowały się na ochronie i renowacji zabytkowych obiektów – starej wikarówki w Szaflarach przy XIV-wiecznym kościele, w której powstała pracownia tradycji i dziedzictwa umożliwiająca prowadzenie warsztatów, zajęć edukacyjnych, prezentacji, wystaw, prelekcji na temat dziejów. W otoczeniu tego zabytkowego obiektu powstał park historyczno-przyrodniczy, którego aranżacja, wykonanie i wyposażenie nie tylko nawiązuje do ogrodów cysterskich, ale także w nowoczesnej formie pokazuje i prezentuje dziedzictwo kulturowe i historyczne (tablice, zegar słoneczny, oczka wodne, laserowa fontanna dająca możliwość projekcji 3D, roślinność, drewniane elementy). W Spiskej Teplicy pracom renowacyjnym poddany został stary budynek przy zabytkowym kościele z XIV wieku, w którym powstało muzeum z ekspozycjami i miejsce do organizacji warsztatów i spotkań. Otoczenie tego zabytku zostało zagospodarowane w formie parku i ogrodu oraz kalwarii w stylu cysterskim. Powstały tablice informacyjne o dziedzictwie kulturowym i przyrodniczym w najważniejszych miejscach w miejscowości. Prace restauratorskie dotyczyły również 30 barokowych rzeźb odkrytych latem 2017 r. Działaniom inwestycyjnym towarzyszyły różnorodne działania promocyjno-informacyjne (warsztaty, wydarzenia plenerowe, seminarium, publikacje, itp.) W rezultacie wspólne elementy dziedzictwa cysterskiego w Gminie Szaflary i Obec Spiska Teplica zostały ochronione i udostępnione mieszkańcom i turystom.

DLACZEGO REALIZOWALIŚMY PROJEKT

Podtatrzańskie gminy – Szaflary oraz Spišská Teplica odkryły w swojej historii wspólne motywy. Nie tylko powstały one w średniowieczu w XIII wieku i są jednymi z najstarszych miejscowości pod Tatrami, ale co charakterystyczne – swoje początki i rozwój zawdzięczają osadnictwu prowadzonemu przez cystersów, którzy zakładali wsie i parafie na terenach dzisiejszej południowej Małopolski, a na Słowację w okolice późniejszej Spišskej Teplicy przybyli z Polski. Uczyli rzemiosła mieszkańców, krzewili kulturę, porządkowali otoczenie, w racjonalny sposób korzystali z walorów przyrodniczych. Dziś ten istotny wątek dziedzictwa historycznego i kulturowego podtatrzańskich miejscowości, wpisującego się w europejską historię i tożsamość, pozostaje nieznany i nieodkryty. W obu gminach partnerskich Szaflary i Spišská Teplica pilnym wyzwaniem stało się znalezienie sposobu na ich ocalenie, udostępnienie i przybliżenie mieszkańcom i turystom, oraz zadbanie o trwałość tego dziedzictwa w wymiarze materialnym (renowacja zabytkowych obiektów, dbałość o otaczającą przyrodę), jak i niematerialnym (odtworzenie zapomnianych rzemiosł i kultywowanie kultury).

CO CHCIELIŚMY OSIĄGNĄĆ

Głównym celem projektu było zrównoważone wykorzystanie wspólnych elementów dziedzictwa cysterskiego w Gminie Szaflary i Obec Spiska Teplica poprzez ich odtworzenie i udostępnienie mieszkańcom i turystom

Cele szczegółowe to:

Zwiększenie atrakcyjności pogranicza poprzez stworzenie nowej oferty spędzania wolnego czasu.
Przywrócenie pamięci i upowszechnienie wiedzy o wspólnym dziedzictwie cysterskim w partnerskich gmin.
Zachowanie unikatowych obiektów dziedzictwa kulturowego i historycznego w Szaflarach i Spišskej Teplicy.

DO KOGO ADRESOWANO PROJEKT

Z projektu skorzystali przede wszystkim mieszkańcy pogranicza i przybywający tu turyści, dla których dostęp do wiedzy o dziejach Szaflar i Spiskej Teplicy związanych z cystersami był dotąd niedostępny. Dzięki renowacji zabytkowych obiektów (wikarówki, muzeum, parków), powstaniu pracowni tradycji i dziedzictwa w Szaflarach, ogrodu cysterskiego i kalwarii wzrosła świadomość o wielowiekowym dziedzictwie kulturowym tych miejscowości. Przyczyniły się do tego również warsztaty, wydarzenia plenerowe, ciekawe formy edukacji, publikacje. Dzięki temu mieszkańcy i turyści mogą świadomie chronić obiekty kultury, a także docenią walory historii i kultury pogranicza.
Projekt adresowany był także do polskich i słowackich ekspertów, zajmujących się badaniami w archiwach i poszukującymi źródeł dziejów, którzy m.in. wzięli udział w seminarium naukowym i konsultacji merytorycznej projektu.

JAKIE ZREALIZOWALIŚMY DZIAŁANIA W GMINIE SZAFLARY

Zadanie 1 Wspólne korzenie – historia, kultura i przyroda Gminy Szaflary i Obec Spišská Teplica z cystersami w tle

W ramach tego zadania odnowiony został budynek zabytkowej wikarówki wpisanej do gminnego rejestru zabytków, który po kompleksowym remoncie i dostosowaniu do nowej funkcji pełni rolę pracowni tradycji i dziedzictwa. Znajdują się tutaj sale warsztatowe, pomieszczenia wystawiennicze, które pozwalają na prowadzenie spotkań, wystaw, warsztatów i zajęć upowszechniających tradycję i kulturę związaną z cystersami (skryptorium, nauka kaligrafii, rzemiosła, zielarstwo itp.).

Otoczenie zabytkowej wikarówki i XIV-wiecznego kościoła zagospodarowane zostało w nawiązaniu do tradycji, historii i kultury cystersów i dawnych dziejów Szaflar. Powstał w tym miejscu park historyczno-przyrodniczy z elementami małej architektury, zielenią, multimedialną laserową fontanną, instalacjami, parkingiem dla rowerów i samochodów, sanitariatami. Obiekt będzie wykorzystywany do realizacji działań plenerowych upowszechniających dziedzictwo.

Zadanie 2 Wspólna przyszłość – budujemy naszą tożsamość poznając dziedzictwo cystersów w Gminie Szaflary i Obec Spišská Teplica

Gmina Szaflary zrealizowała szereg różnorodnych działań miękkich, które pozwoliły różnym grupom zapoznać się efektami projektu, ale także poznać dziedzictwo kulturowe i historyczne miejscowości i polsko-słowackiego pogranicza wynikające z dawnych dziejów związanych z działalnością cystersów na tych terenach. Zorganizowany został cykl 6 warsztatów tematycznych przeprowadzonych w zmodernizowanym zabytkowym budynku pracowni tradycji i dziedzictwa. Wzięły w nich udział dzieci i młodzież. Do nich również adresowany był internetowy konkurs wiedzy o cystersach. Naukowcy i eksperci wzięli udział w seminarium naukowym. Dla mieszkańców i turystów zorganizowany został plenerowy festyn cysterski w nowo utworzonym parku z innowacyjna prezentacja laserową o dziedzictwie kulturowym wyświetlaną na wodnej fontannie. Wydane zostały także bezpłatne publikacje dystrybuowane do szkół, instytucji podczas wydarzeń.

Ponadto Gmina Szaflary realizowała działania związane z promocją i zarządzaniem projektem.

JAKIE SĄ EFEKTY

Przywrócenie pamięci i upowszechnienie wiedzy o wspólnym dziedzictwie cysterskim w obu partnerskich gminach Szaflary i Spiska Teplica.
Zachowanie unikatowych obiektów dziedzictwa kulturowego i historycznego w Gminie Szaflary i Obec Spiska Teplica takich jak zabytkowa wikarówka i jej otoczenie, historyczne centrum Spiskiej Teplicy, w którym powstało muzeum, park i ogród oraz kalwaria w stylu cysterskim, renowacja barokowych rzeźb.
Docenienie przez mieszkańców i turystów wielowiekowej bogatej historii, kultury i tradycji wyrosłych z wpływów cystersów, a tym samym dziedzictwa obszaru pogranicza polsko-słowackiego.
Możliwość dalszego rozwoju dziedzictwa obszaru pogranicza polsko-słowackiego, większej dbałości o te zabytki i ich otoczenie.

JAK SIĘ Z NAMI SKONTAKTOWAĆ?

Gmina Szaflary (Partner wiodący)

Ul. Zakopiańska 18
34-424 Szaflary
sekretariat@szaflary.pl
www.szaflary.pl
Osoba do kontaktu: Sławomir Furca

Obec Spišská Teplica (Partner projektu)

Obrancov mieru, 454
059 34 Spišská Teplica
obec@obecspisskateplica.sk
www.obecspisskateplica.sk
Osoba do kontaktu: Mária Klára Martinková

ARTYKUŁY POWIĄZANE