SOŁECTWA
Wzmianki o Szaflarach pochodzą z XIII wieku. To wtedy miał powstać obrony gród. To także wówczas ok. 1234 roku Teodor Gryfita dostał pozwolenie na sprowadzanie kolonistów niemieckich od Henryka Brodatego. Pierwsza wzmianka źródłowa o wsi pochodzi z 1328 roku. Niestety nie zachował się akt lokacyjny osady, a jedynie tzw. przywilej Piotra ze Słupi, kasztelana zamku Dunajeckiego (Szaflarskiego) z 1338 roku.
Do 1335 r. sołectwo szaflarskie ze wsią należało do zakonu Cystersów. Potem kolejno zmieniali się właściciele Szaflar. Na przykład w latach dziewięćdziesiątych XV wieku sołectwo było w rękach Miklasza, rajcy miasta Kleparza, a potem w użytkowaniu plebejskiej rodziny Szaflarskich.
Atrakcje i ciekawe miejsca
Krzyż żelazny na wzgórzu Ranisberg – został postawiony przez mieszkańców w 1910 roku. Upamiętnienia on 500-lecie bitwy pod Grunwaldem. To dzieło dwóch twórców ludowych, z zawodu kowali: Macieja Łukaszczyka spod Lubelek oraz Bartłomieja Jarząbka spod Buka w Bańskiej Dolnej.
Krzyż został poświęcony w niedzielę 17 maja 1914 roku w asyście ks. Piotra Krawczyńskiego z Ludźmierza, prałata i dziekana nowotarskiego. Na krzyżu widniał napis „1410 – 1910” oraz dwa miecze i kosa racławicka. W dolnej części była tabliczka z tekstem: „Za pontyfikatu papieża Jana X. Cesarz Austrii Franciszek Józef I. Biskup krakowski Adam Sapieha. Za staraniem ks. proboszcza szaflarskiego Maurycego Rottermunda krzyż postawiono na pamiątkę 500-letniej rocznicy zwycięstwa Polaków nad Krzyżakami pod Grunwaldem dnia 10 VII 1410 (15.VII, B.S.). Poświęcenia dokonał ks. prałat Piotr Krawczyński, dziekan nowotarski dnia 17. V.1914 r. Fundatorami są parafianie szaflarscy. Wykonał Maciej Łukaszczyk i Bartłomiej Jarząbek. Parafianie”.
Zamek, tzw. „Koci Zamek” – leży po lewej stronie Białego Dunajca, jadąc w kierunku Nowego Targu. Jest to grodzisko średniowieczne, ruiny jego pochodzą najpewniej z XIII/XIV w. Zamek początkowo wraz z całą wsią należał do opactwa cystersów. Jednak już w 1380 roku za panowania Ludwika Węgierskiego razem z wsią został włączony do dóbr królewskich.
Sam zamek był niewielki o konstrukcji drewniano – murowanej, posadowiony na płaskim szczycie skały o wymiarze 20 na 30 metrów, która od północy i wschodu kończy się urwiskiem.
Otaczał go mur obwodowy o trzech bokach prostych i jednym boku zaokrąglonym.
Teraz, co prawda, sam zamek już nie istnieje, ale są widoczne po nim ślady, część fundamentów muru obwodowego i resztki południowego wału. Sam jego teren jest już też częściowo zabudowany. Warto przypomnieć, że w czasie II wojny światowej Niemcy prowadzili tu prace archeologiczne.
Należy też jednak zaznaczyć, że warownia szaflarzańska mogła powstać wcześniej niż w XII wieku. Niektóre źródła przekonują, iż zamek istniał już w XI wieku, choć bezsprzecznie pierwsze wzmianki o nim pojawiają się dopiero w 1334 roku w dokumentach Kazimierza Wielkiego. Wspomniany jest wówczas tzw. „nowy zamek” (łac. castrum novum) w Szaflarach, a na dokumencie z 1338 roku widnieje podpis Piotra ze Słupi, kasztelana zamku w Szaflarach.
Dlaczego jednak do dziś zostały jedynie niewielkie pozostałości po warowni? Przyczyną był pożar. Legenda głosi bowiem, że zamek cystersi wydzierżawili nawróconemu Żydowi. Niestety miał on w nim bić fałszywe monety i to dlatego Ludwik Węgierski nakazał zniszczyć zamek.
Teren Zespołu Podworskiego istnieje z zachowanymi reliktami: murem kamiennym, bramką, budynkiem kuchni dworskiej i fundamentami. Dwór znajdował się na terenie Skałki (tam, gdzie był zameczek). Został on zbudowany z końcem lat dziewięćdziesiątych XIX w. Wokół niego był postawiony mur z nieobrobionego kamienia, zachowany fragmentarycznie do czasów współczesnych. To tu w 1923 roku wybuchł pożar. Drewniany dwór spłonął doszczętnie, pomimo, że miejscowa ludność ratowała go z ogromnym poświęceniem i ofiarnością. W zabudowaniach podworskich mieścił się przez pewien czas pensjonat, a po wojnie przez trzy lata Podhalański Uniwersytet Ludowy.
Chałupa Anny Doruli pochodzi z 1843 roku. Stoi przy skrzyżowaniu ulic Augustyna Suskiego z Szkolną. Jest w niej unikatowy obraz, namalowany farbą olejną wprost na płazach budynku pt. „Zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu 11 Apostołów, wśród których nie ma Judasza”. Ani data powstania dzieła, ani autor nie są niestety znane. Obraz jest wyjątkowy, zajmuje całą ścianę białej izby i jest niepowtarzalnym w dziedzinie sztuki sakralnej. Co ciekawe każdy z apostołów jest podpisany z imienia.
Po prawej stronie biblijnej scenki jest namalowany krzyż i modlący się pod nim św. Izydor, patron rolników oraz anioł, występujący tu w roli rolnika pracującego na polu.
W chałupie można też podziwiać stare święte obrazy. Całe wnętrze domu utrzymane jest w dawnym klimacie, są stare fotografie i sprzęty typowe dla górali.
Warto przypomnieć, że gdy w 1932 roku doszło do wielkiego pożaru wioski, to choć spłonęła sień chałupy Doruli wraz z czarną izbą, to biała izba z malowidłem – ocalała…
Kościół Parafialny p.w. Św. Andrzeja Apostoła. Dokładna data powstania świątyni nie jest znana, ale istnieje on już co najmniej od połowy XIV wieku. Początkowo kościół był drewniany. W 1652 roku stał się za mały. Wzniesiono wówczas nową świątynię na fundamentach murowanych. W 1799 roku rozpoczęto budowę nowej istniejącej do dziś kamiennej świątyni. Trafiły do niej stare ołtarze z drewnianego kościółka oraz te sprowadzone z likwidowanego klasztoru franciszkanów w Starym Sączu. Teraz kościół jest odnowiony, a w ołtarzu bocznym znajduje się wyjątkowa otoczona kultem figura Matki Boskiej Szaflarzańskiej, przykład średniowiecznej sakralnej sztuki sądeckiej.
Zabytki przyrody – grupa drzew wokół kościoła p.w. Św. Andrzeja Apostoła. Znajduje się w niej 5 jaworów, 5 lip, 4 jesiony.
Madonna z Szaflar – zabytkowa figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV wieku.
W 2000 roku trwał remont zabytkowego kościoła w Szaflarach, wówczas została niejako na nowo „odkryta” zabytkowa figura Madonny z dzieciątkiem, datowana na XIV wiek. Przyczynił się do tego rzeźbiarz Marek Szala z Szaflar, znakomity artysta, twórca ołtarza papieskiego spod Wielkiej Krokwi i wielu dzieł sakralnych związanych z św. Janem Pawłem II w Polsce i za granicą. Wzmianki o Madonnie z Szaflar odnalazł on czytając „Drogami skalnej ziemi”. Zaintrygowany rozpoczął jej poszukiwania z pomocą mieszkańców Szaflar.
Madonna z Szaflar to nieduża zaledwie 95 cm wysokości rzeźba datowana na 1375 rok. Wykonana jest z jednego wydrążonego w środku kloca lipowego, polichromowana i partiami złocona. Pochodzi z tzw. warsztatu sądecko – spiskiego. Reprezentuje ona styl tzw. „Pięknych Madonn”, funkcjonujący już w połowie XIV wieku w dorzeczu Popradu i Dunajca.
To, że rzeźba z Szaflar jest wyjątkowo cenna nie mieli wątpliwości Hanna Pieńkowska i Tadeusz Staich. – Rzeźba z Szaflar łączy się ściśle z grupą figur występujących od połowy wieku XIV do pierwszych dziesiątków lat XV wieku w dorzeczu Dunajca i Popradu – pisali w książce pt. „Drogami skalnej ziemi”.
Teraz stoi ona w bocznym ołtarzu w specjalnie przygotowanej kaplicy. Została do niej przeniesiona 13 styczna 2008 roku w niedzielę Chrztu Pańskiego. Koszty związane z wprowadzeniem Madonny do kościoła, łącznie z zabezpieczeniem ołtarza pokryła rodzina Marków: Józef i Bernadeta z USA oraz Elżbieta i Andrzej z Szaflar.
Za zgodą i aprobatą ks. kard. Stanisława Dziwisza, metropolity krakowskiego został wprowadzony Jej kult.
Pomnik Świętego Andrzeja – jak wspominają mieszkańcy wioski został posadowiony na wzgórzu w pobliżu plebania w latach siedemdziesiątych XX wieku przez ks. proboszcza prałata Leona Krejczę. Teraz prowadzą do niego wygodne metalowe ocynkowane schody, ufundowane przez parafian, a postawione staraniem proboszcza.
Zabytkowy cmentarz – powstał w 1786 roku. Najstarsze groby na nim pochodzą z początku XX wieku. Kaplicę wybudowano jednak dopiero w 1908 roku, z inicjatywy proboszcza Maurycego Rottermunda.
Figura św. Floriana – stoi w pobliżu kościoła i remizy. To dzieło artysty Marka Szali. Figura została wykonana w 2003 roku z uschniętego 100-letniego pnia wiązu, który został posadzony w 1918 roku, jako „Drzewo Wolności” przez Uznańskich.
Kamieniołomy – obecnie nie są już czynne. Leżą one na północ od wzgórz Ranisberg i Łysonka. Prowadzi do nich wyraźna droga wprost od stacji PKP. Znajdują się one jednak na terenie prywatnym.
Kapliczka Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia – stoi przy roli Galicowej. Została ona postawiona końcem XIX wieku przez mieszkańców Leśnicy. Liczy ona ok. 130 lat.
Kapliczka Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus – pochodzi z 1926 roku i stoi przy ulicy Suskiego.
Kaplica z 1893 roku – stoi przy ulicy Suskiego. Ufundowana była przez wójta Wojciecha Kamińskiego.
Kapliczka św. Bartłomieja i św. Jana – stoi za remizą, pochodzi z przełomu XIX i XX wieku, obok niej rośnie zabytek przyrody – wielki jesion.
Krzyż z 1893 roku – stoi przy starej drodze przy granicy Szaflar z Białym Dunajcem. Fundatorem jego byli Jan i Michał Kamińscy.
Figura Matki Boskiej – stoi obok domu przy ulicy Suskiego, powstała w XIX wieku i jest dziełem Wojciecha Kułacha – Wawrzyńca.
Miejscowość została założona już ok. 1610 roku, jako przysiółek Leśnicy przez starostę Jana Pieniążka. Od 1681 roku występuje Bór w dokumentach, jako wieś graniczna Nowego Targu. Bór przez pewien czas należał do hrabiego Władysława Zamoyskiego, a potem do właściciela dóbr szaflarzańskich – Tomasza Uznańskiego.
Atrakcje i ciekawe miejsca:
Rezerwat przyrody – Bór na Czerwonem to jedyny rezerwat torfowiskowo – leśny w polskiej części Kotliny Orawsko – Nowotarskiej znajduje się on na granicy Nowego Targu i szaflarzańskiej gminy. Został on utworzony już w 1925 roku, a powiększony w 1956 roku, dzięki staraniom prof. Władysława Szafera. Rezerwat jest położony na terenie Nadleśnictwa Nowy Targ, w Leśnictwie Bór. Zachowały się w nim zróżnicowane i dobrze wykształcone biocenozy leśne, przejściowe i torfowiskowe. Rezerwat „Bór na Czerwonem” zawdzięcza swą nazwę glonowi – Zygonium ericetorum.
Początkowo Bańska Niżna wraz z Bańską Wyżna była jednym przysiółkiem Szaflar. Bańska została założona około drugiej połowy XVI wieku. Z pewnością jednak już istniała w 1611 roku, jest bowiem wówczas wymieniana w dokumentach kościelnych. W 1819 roku wieś stała się częścią dóbr Uznańskich.Początkowo Bańska Niżna wraz z Bańską Wyżna była jednym przysiółkiem Szaflar. Bańska została założona około drugiej połowy XVI wieku. Z pewnością jednak już istniała w 1611 roku, jest bowiem wówczas wymieniana w dokumentach kościelnych. W 1819 roku wieś stała się częścią dóbr Uznańskich.
Atrakcje i ciekawe miejsca
Stara kuźnia „Po bukiem” – najpewniej została wybudowana końcem XVIII wieku przez Macieja i Krzysztofa Jarząbków. To w niej twórcy krzyża na Ranisbergu Maciej Łukaszczyk i Bartłomiej Jarząbek wykonali elementy krzyża upamiętniającego 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Aby do niej wejść należy jednak poprosić gospodarzy o otwarcie. We wnętrzu są ciekawe narzędzia. W pobliżu kuźni stoi zabytkowy żelazny, XIX-wieczny krzyż.
Pomniki przyrody – obok kuźni rosną stare buki i jesiony. W wiosce jest też stara lipa oraz topola biała, tuż obok zabudowań Wojciecha Zapotocznego.
Kapliczka „Pod lipą” – Pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku. Jest obielona, a w jej wnętrzu znajduje się figura Św. Jana Nepomucena. Leży ona na granicy z Szaflarami w przy Drodze Papieskiej.
Kościół p.w. Miłosierdzia Bożego – wybudowany na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, wg. projektu Jana Dziubasa. Ponieważ nie otrzymano zezwolenia na budowę Andrzej i Józef Bafia zgłosili, że budują …pieczarkarnię.
Geotermia – Bańska Niżna to pierwsza w Polsce wieś ogrzewana energią geotermalną. To tu w latach 80. prowadzono badania, które miały na celu wykrycie złóż ropy naftowej, tymczasem natrafiono nie na ropę, a na ciepłą wodę. W latach 90. prof. Julian Sokołowski przygotował projekt ogrzewania miejscowości wodą geotermalną. Już w 1993 roku podłączono do geotermii pierwsze 5 domów, a do 1995 podłączono większość administracyjnego obszaru wsi. To tu w 2008 roku wybudowano pierwsze na Podhalu kąpielisko geotermalne. Kompleks basenów ma powierzchnię 970 m2 i jest zasilany wodą termalną z miejscowego odwiertu.
Początkowo Bańska Niżna wraz z Bańską Wyżna była jednym przysiółkiem Szaflar. Bańska została założona około drugiej połowy XVI wieku. Z pewnością jednak już istniała w 1611 roku, jest bowiem wówczas wymieniana w dokumentach kościelnych. W 1819 roku wieś stała się częścią dóbr Uznańskich.
Atrakcje i ciekawe miejsca:
Zabytkowa XIX-wieczna dzwonniczka loretańska, tzw. burzówka – stoi naprzeciwko kościoła. Dawniej miała dzwon, którym ostrzegała miejscową ludność.
Krzyż na Cieślowym – to kamienny zabytkowy postument z zamocowanym metalowym krzyżem kapliczką.
Kościół p.w. Matki Bożej Fatimskiej – zbudowany końcem XX wieku. Wystrój wnętrza to dzieło Władysława i Krzysztofa Trebuniów – Tutków. Są w nim cenne relikwie: pastuszków Hiacynty i Franciszka z Fatimy oraz św. Teresy na ołtarzu bocznym. Jest tu też krzyż, przy którym modlił się w 1997 roku św. Jan Paweł II, jadąc Drogą Papieską do Ludźmierza.
Wioska powstała końcem XVII wieku, należała do parafii szaflarzańskiej. W 1818 roku została zakupiona przez Tomasza i Honoratę Uznańskich.
Atrakcje i ciekawe miejsca:
Zabytkowa lipa – rośnie w Skrzypnem Wyżnym przy kapliczce murowanej z 1828 roku.
Zabytkowe lipy przy krzyżu – to jeden z nielicznych już na tych terenach zabytków przyrody.
Kaplica Jezusa Frasobliwego – posadowiona na osiedlu Potok pod wielką lipą. Jest tam umieszczona tablica fundowana z napisem: „Tablicza fundowana nakładem Jana syna Franciszka Piszczora R.P. 1928.”
Kamienne figury krzyże – datowane na XIX wiek. Zostały wykonane przez Piotra Kułacha, kowala i rzeźbiarza samouka. Są przy drodze Szaflary – Skrzypne.
Zabytkowa dzwonniczka loretańska – pochodzi z początku XX wieku, jest położona w Skrzypnem Górnym.
Krzyż żelazny – pochodzi z XIX wieku, jest usytuowany w Skrzypnem Dolnym. Wykonany był najpewniej w Jaworzynie Tatrzańskiej.
Dzwonek sygnalizacyjny – można go zobaczyć u państwa Powloków.
Wieś powstała ok. XVI wieku. Jej pierwszymi mieszkańcami były rody Gąsieniców i Gubałów. Od tych drugich pochodzi nazwa pasma Gubałowskiego, gdzie mieszkańcy Maruszyny wypasali owce.
Prawdopodobnie też pierwszym właścicielem polany „Zakopane” był Jan Rubzdel z Maruszyny, a jego spadkobiercy, to ród Gąsieniców. Pierwszym udokumentowanym w 1653 roku wójtem był Jan Gubała
Atrakcje i ciekawe miejsca:
Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego – budowany był blisko pół wieku od 1928 roku do 1973 roku. Budowę prowadził Józef Bartoszek „Spyrka”, a budowniczym był ks. Franciszek Piszczor.
Kaplica Trzeciego Upadku Jezusa – stoi obok szkoły. Jest w niej obraz – pamiątka koronacji w kościele Franciszkanów w Krakowie w 1909 roku – wizerunku Matki Bożej Bolesnej.
Pomnik Jana Pawła II – położony na skrzyżowaniu dróg wiodących do Ludźmierza i Szaflar. Powstał w 2007 roku w 10 rocznicę przejazdu tędy św. Jana Pawła II. Po przeciwnej stronie drogi jest głaz, umieszczony w 2000 roku na pamiątkę przejazdu tędy Jana Pawła II.
Skałka Rogoźnicka – leży w pobliżu Maruszyny, graniczy z nią. Jest to niepowtarzalny rezerwat przyrody nieożywionej. Istnieje tu unikalne w skali europejskiej stanowisko geologiczne. W 1989 roku rezerwat został włączony na listę światowego dziedzictwa geologicznego UNESCO, jako wysokiej klasy obiekt naukowy o znaczeniu międzynarodowym.
Obelisk w Maruszynie – Mieszkańcy Maruszyny w roku milenijnym – 2000, zbudowali na skrzyżowaniu przy Kościele obelisk. Pierwotnie był to skalniak z umieszczonym na betonowym fundamencie głazem i tablicą upamiętniającą przejazd Ojca św. Jana Pawła II w dniu 7 czerwca 1997 roku Z Zakopanego przez Maruszynę do Ludźmierza. W 2006 roku społeczność szkolna z Maruszyny Dolnej z dotacji w ramach projektu „Maruszyna wczoraj ,dziś i jutro” finansowanego przez Polsko –Amerykańską Fundację Dzieci i Młodzieży odbudowała obelisk. Zamontowano oświetlenie i posadzono krzewy. Szkołę w realizacji zadania wspierali strażacy z OSP i sponsorzy z Maruszyny oraz ówczesny Ks. Proboszcz Jan Kaleta.
Po raz pierwszy w dokumentach, jako wieś jest Zaskale wymienione w 1624 roku. To wtedy miał je przejąć starosta Mikołaj Komorowski. Także i w XVII i XVIII wieku wieś była wymieniana dokumentach sądowych. Mieszkańcy skarżyli się w nich na starostę. Po 1818 roku Zaskale wraz z Szaflarami weszło w skład majątku Uznańskich. Było częścią tzw. „Państwa Szaflary”.
Atrakcje i ciekawe miejsca
Kościół p.w. św. Wojciecha – kamień węgielny pod świątynię został poświęcony w 1987 roku przez św. Jana Pawła II.
Szlaki turystyczne – to przez tę wieś biegnie szlak turystyczny im. Kazimierza Przerwy – Tetmajera na szczyt Zeleźnicy od Szaflar i dalej przez Ludźmierz, Krauszów, Dział, Pieniążkowice i do Zeleźnicy.